Vertiefungswissen anzeigenVertiefungswissen verbergenGerichtheid van de luisteraar
Het bedrieglijk eenvoudige concept van actief luisteren is een belangrijke methode om interpersoonlijke communicatie te verbeteren. Klinisch psycholoog en psychotherapeut Carl Rogers zette deze term in de schijnwerpers. Rogers beschreef twee essentiële aspecten van actief Luisteren, die hij gerichtheid van de luisteraar en reflectieve techniek noemde. Het idee van naar de betekenis luisteren (vooral de betekenis die de cliënt ervaart) is een terugkerend thema in het hele proces.
Rogers beschreef de ‘Gerichtheid van de luisteraar’ als het geheel van de persoonlijkheid en de houding van de luisteraar tegenover de andere persoon en het gesprek op zich. Hij was van mening dat de gerichtheid van de luisteraar voor het beste resultaat gekenmerkt moet zijn door empathie, respect, acceptatie, congruentie, concreetheid en onverdeelde aandacht.
Laten we kort kijken naar de kwaliteiten die Rogers voorstelt:
Empathie
Empathie wordt over het algemeen gedefinieerd als het begrijpen van en je inleven in andermans gevoelens met de onderliggende bedoeling om te helpen. Met andere woorden: alleen begrijpen hoe de ander zich voelt, is niet genoeg. Empathie omvat ook het gevoel zich bij iemand aan te sluiten, zijn/haar verdriet te delen, hem/haar het beste te wensen en vaak ook bereid zijn hulp te bieden, als dat gewenst is.
Respect
Respect, wat meestal verdiende achting of bewondering betekent, en soms acceptatie, eerbied of zelfs angst, kreeg van Rogers een andere betekenis. Hij zag het als een positieve waardering die niet verdiend hoeft te worden, maar die elke cliënt onvoorwaardelijk krijgt, gewoon omdat de cliënt een mens is.
Het concept van respect houdt in goed denken over elke persoon en niet elke persoon beoordelen op basis van vooropgezette normen van persoonlijke waarde.
Belangrijk is dat dit concept van respect niet betekent dat je het eens bent met de ideeën en het gedrag van een cliënt noch die aanmoedigt. Sommige van dat soort zaken kunnen inderdaad de oorzaak zijn van de problemen van de cliënt, in welk geval een van de doelstellingen van de therapie zou zijn die te veranderen. Het is ‘de persoon binnen het probleem’ die onvoorwaardelijk wordt gerespecteerd en niet het probleem zelf of de oorzaken daarvan.
Een absolute voorwaarde voor dit soort respect is een niet-oordelende houding gepaard aan een routinematige houding van niet-oordelend zelfbewustzijn.
Acceptatie
Acceptatie betekent dat er geen waardeoordelen worden uitgesproken. Dit maakt dat het zeer dicht bij Rogers’ concept van respect ligt en ook dit een volledig niet-oordelende benadering vraagt. Cliënten worden geaccepteerd zoals ze zijn en wat ze vertellen wordt geaccepteerd zoals het is. Dat betekent niet dat je het ergens mee eens hoeft te zijn. Het wordt gewoon geaccepteerd als de huidige stand van zaken. Deze acceptatie is het uitgangspunt van de eventuele voorgang die kan worden geboekt. Met andere woorden: dit is het punt waar jij en de cliënt op dit moment staan. Waar je staat is immers het enige vertrekpunt dat je hebt, waar je ook heen wilt.
Congruentie
Congruentie betekent dat alle boodschappen die de cliënt op een bepaald moment ontvangt, compatibel zijn met elkaar. Ze hoeven niet precies hetzelfde te zijn, maar als ze tegenstrijdig zijn, zullen ze zeker op een aantal manieren schade aanrichten. Een hulpverlener die bijvoorbeeld geruststellend lacht naar een cliënt, zijn nagels in haar arm zet en blaft: ‘Ik zal er altijd voor u zijn’ terwijl hij op de rand van de stoel wiebelt en naar de deur kijkt, zendt heel veel boodschappen uit. Als die allemaal worden ontvangen, passen ze totaal niet bij elkaar!
Als er duidelijk afwijkende berichten worden ontvangen, zijn er maar twee mogelijkheden. Of de zender liegt of de zender kent zichzelf niet. Vaker echter worden een paar of alle tegenstrijdige betekenissen maar half opgepikt, waardoor de ontvanger verward, bang, geïrriteerd, achterdochtig en/of vijandig kan worden zonder te weten waarom.
Vanwege de vele negatieve gevolgen van incongruente communicatie vond Rogers dat mondelinge erkenning van negatieve gevoelens zoals woede of afkeer noodzakelijk was, omdat negatieve gevoelens ontegenzeglijk op een bepaalde manier zichtbaar zouden zijn in de non-verbale output van de luisteraar. Als we er niet in slagen om dezelfde boodschap mondeling af te geven, heeft dat incongruente communicatie tot gevolg.
Concreet zijn
Concreet zijn betekent in het kader van communicatie meestal alleen maar niet abstract zijn. Rogers heeft echter ook het idee van specificiteit opgenomen, en dat betekent niet tevreden zijn met generalisaties. Een cliënt kan bijvoorbeeld zeggen: ‘het gedrag van mijn ouders is zeer verwijtbaar.’ Dit mag dan een zeer redelijke generalisatie zijn, maar de cliënt heeft daar op dat moment niet erg veel aan.
Een subtiel kruisverhoor zou bijvoorbeeld kunnen leiden tot de concrete uitspraak: ‘Van mijn zevende tot mijn twaalfde sloeg mijn vader me met een tennisracket als ik geen 8 of 9 voor een toets haalde. Toen kreeg hij een beroerte en was hij niet sterk genoeg meer om me te slaan.’ Deze verklaring, die noch abstract noch niet-specifiek is, kan in een adviserende situatie veel relevanter zijn dan de oorspronkelijke generalisatie.
Onverdeelde aandacht
Onverdeelde aandacht behoeft misschien weinig uitleg, maar dat betekent niet dat het voor de hand ligt. Om dit mogelijk te maken is in feite een bepaalde hoeveelheid organisatie en voorbereiding nodig. Om te beginnen moet er een geschikte plek voor het gesprek worden geregeld. Als er bijvoorbeeld ongewenste toeschouwers of onderbrekingen zijn, mislukt elk gesprek.
Maar de belangrijkste voorbereiding om onverdeelde aandacht mogelijk te maken, is goede voorbereiding door de luisteraar. Communicatieve vaardigheden zijn het meest logische onderdeel hiervan, maar het verduidelijken van onopgeloste emoties van de luisteraar is nog belangrijker.