Transactionele analyse
Met de kennis en toepassing van de transactionele analyse kunnen we tot op de bodem van het life-script van de klant komen. We kunnen de houding van de cliënt en de transacties classificeren waarop deze houding is gebaseerd in het levensverhaal van de cliënt. Verder kunnen we bepalen in welke ego-toestand de cliënt is en, met de internalisatie van het model, het terug kunnen toeschrijven aan de volwassen ego-toestand. Alleen dan is het mogelijk voor de cliënt om zich actief met zijn levensmanuscript bezig te houden, om zijn basishouding en mentale toestand evenals zelfonderzoek te veranderen. Wij als coach zijn in staat om een relatie op te bouwen op het fundamentele niveau van de houding “Ik ben OK-je bent OK” en om de ontwikkeling van de klant te bevorderen met behulp van het O-V-K-model.
Structurele Analyse
Video-Link: https://youtu.be/vB7ohfvdloU
Transactionele analyse is ontwikkeld door Eric Berne – een Canadese psychiater – als manier om menselijk gedrag te verklaren. De theorie is gebaseerd op ideeën van Freud, maar met een duidelijk onderscheid: Berne geloofde dat je meer inzicht kreeg in de persoonlijkheid van cliënten door zijn/haar sociale transacties te analyseren.
De belangrijkste uitgangspunten van TA zijn:
- iedereen wordt oké geboren
- iedereen kan nadenken en
- iedereen is verantwoordelijk voor zichzelf. Dat betekent dat hij/zij beslist over zijn/haar eigen lot en ook andere beslissingen kan nemen.
Met betrekking tot de vraag waarom mensen denken, handelen en op elkaar reageren zoals ze dat doen, stelde Berne dat het menselijk brein werkt als een videocamera. Die registreert al onze gedachten, gevoelens en emoties die we wanneer we volwassen zijn, vaak allemaal opnieuw worden afgespeeld.
Dit alles ondersteunt de ontwikkeling van een consistent patroon van gevoelens en ervaringen dat rechtstreeks gelinkt is aan een overeenkomstig gedragspatroon.
Wat is een transactie
Een transactie is een fundamentele bouwsteen van sociale omgang. Dat betekent dat bepaald gedrag of een betere respons volgt op een bepaalde prikkel.
Wanneer twee of meer mensen elkaar ontmoeten, zal een van hen op een gegeven moment spreken of een andere aanwijzing geven dat hij de aanwezigheid van de andere opmerkt.
Een andere persoon zal dan iets zeggen of doen dat op een bepaalde manier verband houdt met die prikkel.
Op basis van de eerdergenoemde achtergronden in combinatie met de stelling dat een mens geboren wordt als biologisch wezen dat kan redeneren en beschikt over een moraal, heeft Berne de drie egotoestanden ontwikkeld.
Berne meende dat elk mens drie verschillende toestanden heeft. Tijdens transacties kunnen mensen van de ene toestand overgaan naar de andere. Deze wijziging kan eenvoudig opgemerkt worden door gedragingen, uiterlijk, woorden, gebaren en tonen.
Deze drie toestanden, de ‘egotoestanden’, zijn de Ouder-egotoestand, de Volwassen- egotoestand en de Kind-egotoestand. De Ouder-egotoestand treedt op bij het afspelen van opnames van onbetwiste of opgelegde externe evenementen in het brein die door de persoon waargenomen zijn vóór zijn sociale ontwikkeling. Deze egotoestand bestaat uit NEE’s, NIET DOEN’s en HOE DOEN’s. Met andere woorden: deze egotoestand bestaat uit de ‘aangeleerde concepten’ van het leven.
De Kind-egotoestand is de reactie van de jonge mens op wat hij/zij toen zag, hoorde, voelde en begreep. Met andere woorden, deze egotoestand kan beschouwd worden als de verzameling van de ‘doorvoelde concepten’ van het leven.
De functie van de Volwassen-egotoestand is Ouder- en Kind-gegevens updaten door die voortdurend te toetsen aan de huidige realiteit.
Samengevat:
Zoals je waarschijnlijk al veronderstelt, zijn er meerdere karakters die de uitdrukking zijn van deze egotoestanden. De volgende drie voorbeelden zouden moeten helpen dit te begrijpen:
- Een persoon met een sterk uitgesproken Ouder-egotoestand kan gekarakteriseerd worden als programma-georiënteerd. Hij/zij is eraan gewend anderen orders te geven of is vooral kritisch ten opzichte van anderen.
- Wanneer de Volwassen-egotoestand het meest uitgesproken is, kan die persoon gekarakteriseerd worden als een feitelijk en nuchter persoon, een astrofysicus bijvoorbeeld.
- Een persoon met een sterk uitgesproken Kind-egotoestand kunnen we een emotionele persoon noemen. Komieken zijn vaak eerder emotioneel dan dat ze de andere genoemde eigenschappen hebben.
De Ouder-egotoestand kan worden opgesplitst in twéé functies. Een deel omvat de zorgende kant, die zacht, liefhebbend en toegeeflijk kan zijn. Dit heet de Zorgende Ouder-egotoestand. Deze stelt ook grenzen op een gezonde manier. De andere kant van de Ouder-egotoestand heet de Kritische OUDER (of soms de Vooringenomen Ouder.) Dit deel van onze persoonlijkheid omvat onze vooringenomen gedachten, gevoelens en overtuigingen die we hebben meegekregen van onze ouders. Sommige boodschappen die we aanhangen in onze Ouder-egotoestand, kunnen behulpzaam zijn in het leven en andere Ouder-boodschappen juist niet. Het is nuttig voor ons om uit te zoeken welke informatie er in onze hoofden zit zodat we het deel dat ons helpt in ons leven kunnen behouden en het deel dat niet helpt, kunnen veranderen.
De Ouder-egotoestand is ons gegevensverwerkend centrum. Het is het deel van onze persoonlijkheid dat gegevens nauwkeurig kan verwerken, dat ziet, hoort en denkt, en oplossingen kan verzinnen voor problemen op basis van feiten en niet alleen op basis van vooringenomen gedachten of kinderlijke emoties.
De Kind-egotoestand kan ook in twee delen opgesplitst worden: de Vrij kind-egotoestand (hiernaar wordt ook verwezen als het Natuurlijke Kind) en de Aangepast kind-egotoestand (die ook de Rebels kind-egotoestand omvat).
Het Vrije Kind is de plek voor spontane gevoelens en gedrag. Het is de kant van ons die de wereld op een directe en onmiddellijke manier ervaart. Onze Vrij kind-egotoestand kan speels, authentiek, expressief en emotioneel zijn. Samen met de Volwassene, is dit de basis van creativiteit. Goed contact met het Vrije Kind in ons, is een essentieel ingrediënt voor een intieme relatie. Wanneer we ons zo aanpassen dat we dichter in contact staan met onze echte zelf (ons Vrije Kind), verruimen we de hoeveelheid intimiteit die we in ons leven kunnen ervaren.
Het Aangepaste Kind is het deel van onze persoonlijkheid dat geleerd heeft te voldoen aan de ouderlijke boodschappen die we hebben meegekregen toen we opgroeiden. Aanpassen is een vaardigheid die we allemaal op een bepaalde manier hebben verworven. Soms rebelleren we wanneer we geconfronteerd worden met ouderlijke boodschappen die ons beperken. Dit heet onze Rebels Kind-egotoestand en kan gezien worden als alternatief voor gehoorzamen. Dit blijft echter een reactie op de boodschap van de ouder en is dus een vorm van aanpassing op zich.
Levenshoudingen
Op basis van de ontvangen boodschappen en genomen beslissingen ontwikkelt een jong kind een basale levenshouding. We noemen dit ‘existentiële houdingen’ omdat ze van invloed zijn op hoe we ons eigen bestaan en dat van anderen zien. Er zijn vier basale levenshoudingen. Dit zijn:
De meeste mensen worden geboren met een houding dat ze zich goed voelen met zichzelf en anderen. Als alles goed gaat, behouden ze die houding hun hele leven lang. Dit vormt mede de basis van een gezond levensverhaal. Als iemand slecht wordt behandeld of misbruikt, kan dat tot gevolg hebben dat hij/zij zich hulpeloos, machteloos en/of boos voelt en dat hij/zij in houding aanneemt waarin hij of zij denkt: ‘Ik ben oké, jij bent niet oké.’
Zo’n persoon kan zijn leven inrichten op basis van deze boze houding en zichzelf er voortdurend op wijzen dat anderen niet oké zijn. Deze houding houdt betekent een gebrek aan vertrouwen in anderen en maakt het moeilijk voor de persoon om intieme vriendschappen of relaties aan te gaan en te onderhouden.
Als niet goed voor een persoon wordt gezorgd en hij/zij boodschappen ontvangt die zijn/haar gevoel van eigenwaarde aantasten, kan hij/zij een houding aannemen dat hij/zij zich niet oké is en anderen wel. Zo’n houding maakt het ook moeilijk voor de persoon om zich goed te voelen over zichzelf, zowel op het werk als in het opbouwen van betrouwbare en duurzame relaties. Als er in de kindertijd echt iets misgaat, kan iemand in de existentiële positie van ‘Ik ben niet oké, jij bent niet oké’ terechtkomen. Dit is de wanhopige levenshouding. Personen met deze houding hebben zeer veel moeite om het goede in iemand te zien en überhaupt toekomstverwachtingen te koesteren.
Maar zelfs mensen met deze houding kunnen veranderen. Ze kunnen zich ontwikkelen en de levenservaringen begrijpen die de reden zijn van ze deze houding. Ze kunnen manieren aanleren om de vroege beslissingen die deze negatieve overtuigingen ondersteunen, te veranderen. Omdat we bijna allemaal geboren zijn met de houding ‘Ik ben oké, jij bent oké’, kunnen we teruggaan naar die overtuiging, ook als we door onze levenservaringen een ander gevoel hebben gekregen. Het is de moeite waard om te onderzoeken hoe de gebeurtenissen in je leven je hebben beïnvloed zodat je kunt terugkeren naar een plek waar jij en andere mensen weten dat jij en andere mensen oké zijn.
Voorbeelden van de impact van levenshoudingen
Als mensen vooral vanuit de Kind-egotoestand handelen, voelen ze zich waarschijnlijk vaak aangevallen door een gesprekspartner. Ze hebben de neiging om kwade bedoelingen te zien in het gespreksdoel van de ander. De oorzaak daarvan ligt vaak in het zelfbeeld ‘Ik ben niet oké’. Zelfs positieve uitspraken worden in die zin geïnterpreteerd. Dat gebeurt vanwege de intrinsieke neiging dat elke uitspraak moet worden opgevat in de trant van de levensfilosofie Ik ben niet OKÉ. Het gevolg is verlies van het vermogen om een reëel referentiekader te creëren.
De laatste consequentie is vergelijkbaar voor personen die handelen vanuit de complementaire levenshouding van de egotoestand Kritische ouder. Zij hebben de neiging om alleen te communiceren vanuit de houding Jij bent niet oké. Door een houding van het kritisch beoordelen van de handelingen en gedrag van anderen, proberen ze hun eigen ‘Ik ben niet oké-houding te compenseren. Dit leidt er ook toe dat het vermogen om een reëel referentiekader te creëren, verloren gaat.
Gedragskenmerken van de egotoestanden
In de volgende voorbeelden krijg je een beeld van een aantal gedragsaspecten van de egotoestanden. Daartoe verwijzen we naar de functionele kenmerken A om contact te leggen, en B-versterking op basis van de situatie.
- Reactie op anderen
- Omgaan met anderen
- Omgaan met zichzelf
Een andere variant, om duidelijk te zijn op dit moment, is het vergelijkbare gedrag dat door een persoon in een bepaalde egotoestand zoals in de volgende tabel weergegeven:
Transacties
Video-Link: https://youtu.be/KK_jX-Yu6Vg
Rechtstreekse/complementaire transacties
Een ander belangrijk aspect van de transactionele analyse zijn de transacties. Transacties gaan over hoe mensen op elkaar reageren en specifiek welke egotoestand van persoon A, tegen welke egotoestand van persoon B spreekt. Je hebt misschien gemerkt dat communicatie soms gebeurt op een naar het lijkt vlotte, ongecompliceerde en eenvoudige manier. Maar soms lijken dingen chaotisch, verward, onduidelijk en onbevredigend te verlopen. Deze transacties begrijpen kan je helpen je communicatie met anderen net zo transparant te houden als jij het wilt.
Wanneer de twee personen in ons voorbeeld met elkaar spreken vanuit de volwassen egotoestand, kunnen we een transactie parallel of rechtstreeks noemen. Een transactie is ook rechtstreeks en complementair als een persoon vanuit de volwassen egotoestand spreekt met een persoon in de kind-egotoestand, zoals in dit voorbeeld van een kind dat spreekt met een ouder.
A: ‘Hoe laat is het?’
B: ‘Kwart over elf.’
B: ‘Dit is te moeilijk voor me, het lukt me niet.’
A: ‘Laat maar, ik doe het wel voor je.’
Gekruiste transacties
Wanneer mensen communiceren via gekruiste transacties, zorgt dat voor een onderbreking in de communicatie. Gekruiste transacties vinden plaats wanneer er een onverwachte reactie komt op een boodschap die een persoon zendt. Dit heeft mogelijk een conflict tot gevolg.
In ons eerste voorbeeld komt de respondent uit een Kritische Ouder-egotoestand en kruist hij de transactie. Hierdoor wordt de communicatie onderbroken.
B: Hoe laat is het?
A: ‘Wat… Kun je niet klokkijken?’
In het tweede voorbeeld komt de respondent uit een Ouder-egotoestand in plaats van Kind en kruist hij daardoor de transactie.
A: ‘Ik wil dat je het meldt meteen nadat je een order hebt geplaatst.’
B: ‘En ik wil dat u mijn salaris op tijd uitbetaalt.’
In het derde voorbeeld komt de respondent net als de zender, uit een Kind-egotoestand en niet uit een Zorgzame ouder-egotoestand zoals verwacht.
A: ‘Ik voel me erg ziek!’
B: ‘En ik nog meer!!!’
Wanneer een transactie wordt gekruist, heeft dat een onderbreking van de communicatie tot gevolg en zal één of beide personen van egotoestand moeten veranderen om de communicatie te herstellen.
Verborgen transacties
Verborgen transacties zijn complex. Er zijn meer dan twee egotoestanden bij betrokken en er wordt een verkapte boodschap verzonden. Het gedragsresultaat van een verborgen transactie wordt op psychisch niveau bepaald en niet op sociaal niveau.
« Open boodschap
A: ‘Zal ik je de schuur laten zien?
B: ‘Graag, ik vind architectuur interessant.’
« Verborgen boodschap
A: ‘Wat dacht je van een nummertje in de hooiberg?’
B: ‘Kom, we gaan nu meteen.’
In het voorbeeld stelt de zender de vraag duidelijk vanuit een Ouder-egotoestand en antwoordt de respondent op een complementaire manier, maar de echte betekenis van de transactie vindt plaats tussen Kind-egotoestanden.
Wanneer we leren om rechtstreekse, gekruiste en verborgen transacties te herkennen en te onderscheiden, vergroten we onze vaardigheden om duidelijk te communiceren met anderen. Gesprekken die bestaan uit rechtstreekse transacties zijn emotioneel bevredigender en productiever dan gesprekken waarbij vaak gekruiste transacties optreden. Het kost wat tijd om expert te worden in het herkennen van rechtstreekse, gekruiste en verborgen transacties. In het begin moet je goed letten op wat er in jezelf en bij anderen gebeurt. Door te oefenen wordt het een tweede natuur om verschillende egotoestanden en soorten transacties te identificeren.
Bronnen:
Berne, Eric. Transactional Analysis in Psychotherapy: A Systematic Individual and Social Psychiatry. Mansfield Centre: Martino Publishing, 2015. p. 87.
Steiner, Claude. Scripts People Live: Transactional Analysis of Life Scripts. New York: Grove Press, 1974. p. 27 ff.
Berne, Eric. What Do You Say After You Say Hello?. London: Random House, 1975. p. 30 ff.
Harris, Thomas A. I’m OK – you’re OK. London: Arrow Books, 1973. p. 11 ff
https://en.wikipedia.org/wiki/Transactional_analysis
https://en.wikipedia.org/wiki/I%27m_OK_–_You%27re_OK
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License
Andere bronnen:
Carol Solomon, Transactional Analysis Theory: The Basics, Vol. 33, January 2003
http://www.uktransactionalanalysis.co.uk/
Oefening
Gebruik voor het verdiepen het oefenblad
The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement of the contents which reflects the views only of the authors, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.